Bezoek aan São Paulo

Vorige maand heeft Anja van der Aa van GezondNL een bezoek gebracht aan São Paulo waar de grootste gezondheidsbeurs van Zuid-Amerika plaatsvond: de Hospitalar. Tijdens een van de parallelle congressen heeft zij een presentatie gehouden over bewonersinitiatieven en wijkcoöperaties. Hieronder staat een impressie van het bezoek aan stad, diverse wijken en de Hospitalar.

São Paulo is een gigantische stad, een metropool. Er wonen meer dan 20 miljoen mensen, veelal in wolkenkrabbers. Je komt aan op een klein, vergeleken met Schiphol, internationaal vliegveld, en je ervaart meteen de vriendelijkheid en gastvrijheid van de Brazilianen. Ik voelde me er meteen thuis. En ik kwam razendsnel in contact met de eerste coöperatie. Het taxibedrijf Guarucoop dat vanaf het vliegveld opereert is een coöperatieve organisatie. De taxichauffeurs zijn met elkaar eigenaar van het bedrijf en verantwoordelijk voor kwaliteit en service. En die was uitstekend.

Van boven ziet São Paulo eruit als een onbeheersbare verzameling van betonnen pilaren. Wie op straat loopt ziet echter veel groen, veel kleurrijke muurschilderingen en veel mensen. Er is een levendige straatcultuur. Waar mogelijk zijn boomspiegels en kleine parkjes aangelegd, een effect van de enorme verdichting. Mensen moeten hun flats uit om anderen te ontmoeten, om gezelligheid en groen te vinden en voor de dagelijkse beweging. Op zondag wordt de drukste straat in São Paulo afgesloten zodat duizenden mensen de weg kunnen gebruiken voor sporten, wandelen en plezier met vrienden en families. En dat gebeurt elke zondag. Dat is nog eens kiezen voor een gezonde leefomgeving.

Ik heb diverse wijken en parken bezocht. Al snel viel op dat de meeste wijken een positieve identiteit hebben. Ik ben naar de Hipste Wijk geweest, naar de Japanse Wijk, naar de Historische Wijk en naar de Mooie Wijk. De wijken hebben verschillende identiteiten die passen bij de mensen die er wonen. Want, zo weten de Brazilianen, mensen wonen graag in de buurt van gelijkgestemden. En die gelijkgestemden in de wijk organiseren met elkaar weer een wijkeconomie. Vertaald naar Utrechtse wijken zou Overvecht bijvoorbeeld de Vreedzame Wijk kunnen heten, Kanaleneiland is de Gastvrije Wijk en Oost de Gezellige Wijk. Namen die de positieve kracht van de wijk benadrukken en een grote aantrekkingskracht hebben op nieuwe bewoners en bezoekers. Een enorme kans voor de Utrechtse wijken, dacht ik meteen.

De gezondheidszorg is vergelijkbaar met Nederland maar dan vele jaren geleden. Bij de ziekenhuizen zijn lange wachtrijen en bij de eerstelijns- of gezondheidscentra zijn volle wachtkamers. In een zeer vooruitstrevend gezondheidscentrum dat ik heb bezocht, werken alle disciplines onder één dak. Verpleegkundigen, GGD, huisartsen en sociaal werkers vormen hechte teams. Verpleegkundigen houden 40 procent van de vragen weg bij de huisarts en hebben alle tijd voor hun patiënten. Dit gezondheidscentrum houdt 80 procent van de populatie weg van het ziekenhuis. Vaccinaties vinden eveneens vanuit dit centrum plaats.

In deze wijk wordt alle informatie vanuit de basis verzameld en op subregionaal niveau geanalyseerd en in meetings met de teams uitgewisseld. Dit wordt door ambitieuze medici met ICT-expertise en tevens werkzaam in de wijk getrokken. Ik heb nog nooit zo’n brede en geïntegreerde benadering vanuit de basis gezien. Indrukwekkend, maar ook hier de vraag hoe de gemeenschap meer te mobiliseren of te betrekken. Want de meeste vragen zijn niet medisch maar sociaal of zijn het gevolg van een ongezonde leefstijl. En de armoede is, zeker in de buitenwijken, groot, hardnekkig en goed zichtbaar.

Tot slot mijn presentatie tijdens het congres op de Hospitalar. Het congres trekt veel medische instituten en wetenschappers om de laatste ontwikkelingen, studies en e-Health-innovaties te presenteren. Bij de presentatie van de vele nieuwe digitale tools was steevast de slotvraag: het is er en wanneer gaan we het implementeren en gebruiken? Zeer herkenbaar.

Alle presentaties van Nederlandse sprekers gingen over het (re)organiseren van de zorg vanuit burgers, cliënten of patiënten. Dit door de inzet van marketingonderzoek, persoonsgerichte monitoringinstrumenten of door zeggenschap en eigenaarschap bij bewoners te beleggen. Dat laatste in de leefomgeving van mensen via coöperatieve organisatievormen. En dat deze beweging in Nederland onderdeel uitmaakt van een kanteling van het zorgsysteem die deels disruptief is. Noodzakelijke veranderingen door vergrijzing, digitalisering en ook vanuit democratisch oogpunt. De behoeften en de passies van bewoners of patiënten vormen in toenemende mate het vertrekpunt.

De Nederlandse bijdrage was een verademing, zo kregen we achteraf te horen. Anders gezegd: Nederland heeft met bewonersparticipatie, wijkcoöperatie en wijkeconomie een nieuw en sterk exportproduct in handen.