Zeggenschap en eigenaarschap bij bewoners

Door Anja van der Aa en Jan Smelik

Steeds meer bewoners nemen initiatief voor het verbinden van informatie-, hulp-, welzijns- en (lichte) zorgvragen en aanbod in hun eigen buurt of wijk. Zorg- en met name welzijnsorganisaties reageren vaak nog wat onwennig. Echter, gemeenten zetten steeds vaker in op meer ruimte voor deze gemeenschapskracht.

Vorige week werd in Utrecht de stadscoöperatie SAMEN030 opgericht. De stadscoöperatie bundelt de kennis en krachten van verschillende bewonersinitiatieven in de stad. Samen willen zij meer sociale samenhang én gezondheid in buurten en wijken organiseren, op basis van daar aanwezige passies, talenten en bezieling, en met Utrechters zelf aan zet

In Amsterdam heten ze stadsdorpen, het zijn er al 27. In het zuiden van het land noemen ze zich Naoberzorgpunten en op het platteland zorg- en dorpscoöperaties. Allemaal nieuwe organisaties van inwoners waarmee zeggenschap en eigenaarschap worden geregeld over activiteiten die er voor bewoners toe doen. Dat levert een breed en kleurrijk palet aan nieuwe activiteiten, diensten en ontmoetingsplekken op, georganiseerd door en voor bewoners zelf.

Zo zijn in Utrecht in diverse buurten en wijken al buurtwerkkamers, ondernemerskringen, wijkinformatiepunten en multifunctionele accommodaties met woonfuncties in zelfbeheer opgezet. Deze activiteiten zijn meestal met minimale middelen of fondsen gerealiseerd. Structurele inbedding of financiering ontbreekt veelal. Dit terwijl de impact in de wijk vaak direct zichtbaar en voelbaar is.

De toekomst van deze bewonersinitiatieven ziet er rooskleurig uit. Het aantal actieve ouderen stijgt door de vergrijzing. Zij hebben tijd en kennis om zich voor anderen in te zetten, het liefst in hun woonomgeving. Maar ook jongeren doen mee; ze krijgen er nieuwe contacten en waardering voor terug. En ook ZZP-ers en sociale ondernemers sluiten graag aan.

Lokale en landelijke politici omarmen de nieuwe beweging. In 2015 is zelfs the Right to Challenge wettelijk vastgelegd op basis waarvan bewoners taken van de overheid kunnen overnemen. Volgens Europese rechtspraak moeten diensten tot een bedrag van 50.000 euro zelfs aan inwoners worden gegund. In beide gevallen moet er wel een goed plan liggen waarin wordt aangetoond dat inwoners het inderdaad beter kunnen.

De stadscoöperatie in Utrecht gaat een stap verder. Zij heeft de bewonersorganisaties in Utrecht ook verenigd om gezamenlijk het sociaal makelaarschap in Utrecht te gaan organiseren. Hiervoor loopt momenteel een subsidieaanvraag. Omdat het een grote aanvraag betreft (38,4 miljoen euro) en er voor maar liefst zes jaar een contract wordt gesloten, vonden de bewonersorganisaties het belangrijk vóór 1 mei samen de aanvraag in te dienen.

Waarom nog organisaties van buiten de wijk inhuren als bewoners het zelf beter kunnen, is in Utrecht en op veel andere plekken de achterliggende gedachte. Dit kan bedreigend overkomen bij welzijn- en zorgorganisaties die ook in de wijk actief zijn, maar hun professionals zijn juist hard nodig. De bewoners willen vooral zeggenschap en eigenaarschap over het verbinden en vraag en aanbod zodat de juiste dingen gebeuren voor en door de juiste mensen, met en voor elkaar.

Op 17 mei aanstaande organiseren Nederland Zorgt Voor Elkaar (NLZVE) en GezondNL de 1e NATIONALE DIALOOG Gemeenschapskracht in Stadion Galgenwaard om de betekenis van bewonersinitiatieven te expliciteren. Ook zal het actieprogramma Zorgzame Gemeenschappen van NLZVE aan minister Hugo de Jonge (VWS) worden gepresenteerd.

Anja van der Aa is directeur van GezondNL en initiatiefnemer van het Wijkinformatiepunt Utrecht Oost
Jan Smelik is coördinator van Nederland Zorgt Voor Elkaar en bestuurslid van Austerlitz zorgt